A
ayben
Mavi Ay veya "Blue Moon"
1985 yıllarından önce bizim televizyon kanallarında oynayan çok güzel bir dizi vardı. Dizinin orjinal adı 'asıl işinden farklı bir iş yapan' anlamına gelen argo 'Moonlighting' iken Türkiye'de 'Mavi Ay' veya ingilizce 'Blue Moon' olarak oynamıştı. Son zamanlarda Digitürk'üm Retromax kanalında tekrar gösteriliyordu. David rolündeki Bruce Willis ile Maddie rolündeki Cybill Shepard'ı tüm türk izleyicilerinin hayranlığını kazanmıştı. Biri serseri çoğu zaman sarhoş diğeri sarışın ve ciddi iki detektifi canlandıran bu ikili sürekli kavga ederlerdi. Halk arasında ilginçtir ki türkçe adı ile değil ingilizce adı ile daha çok tutunan bu dizideki dedektif bürosunun adı 'Bule Moon'du. Bizim kültürümüzde Mavi Ay kavramı yok, pek bilmeyiz ama gökbilimde böyle bir kavram var mı? Evet var ama bu daha çok Amerikalıların kültüründe var.
Önce gökbilimde ne zaman Mav Ay kavramını kullanıyıruz ona bakalım. Amerikan folklöründe eskiden bu yana dolunay evresindeki Ay'a farklı isimler verilmiştir. Bunlardan biri de 'Mavi Ay'dır. 1883 yılında Endonazya'da Krakatoa yanardağı patladığında, insanlar Ay hangi evrede olursa olsun Ay'ı hep mavi renkte görmüşlerdir. Bazı geceler ise Ay yeşil renkte gözüküyordu. Bu patlamayı bilim adamları 100 Megatonluk nükleer bombaya benzetmişlerdir. 600 km uzaklıktaki insanlar dahi top patlamasına benzer sesi duymuşlar ve yanardağdan çıkan çok miktarda toz Dünya atmosferine karışmış ve bu nedenle Ay mavi renge dönüşmüştür. 1 mikron boyutundaki tozlar kırmızı ışığı saçar ve diğer renkleri geçirir. İşte bu nedenle Ay'ın beyaz ışığı bu toz bulutlarından geçtiğinde genellikle mavi bazan da yeşil renge dönüşmüştür. Eflatun rengindeki Güneş ve gece parlayan bulutlar da yine bu sırada görülen ilginç görüntülerdir. Bu tozların etkinliği 4-5 yıl sürmüştür. Başka volkanik patlamalar da Ay'ın mavi renkte gözükmesine neden olmuştur. Örneğin 1983'de Meksika'da El Chichon, 1980'de St. Helen ve 1991'de Pinatuba yanardağ patlamaları sırasında da Ay'ın mavi renkte görüldüğü konusunda gözlemler var. Bu durum çoğu zaman büyük orman yangınlarında da ortaya çıkar.
Mavi Ay kavramı ABD'de yayınlanan çiftçi almanağında ilk kez 1829 yılında yer almış ve 1937 yılına kadar bu tanım uygulanmış. Bilindiği gibi 29 günde bir dolunay meydana gelir. Eğer üç ay süren bir mevsimde dördüncü bir dolunay meydana gelirse o mevsimdeki üçüncü dolunaya mavi ay denilmekteydi. Fakat son zamanlarda ABD takvimlerinde yer alan mavi ay kavramı değişmiştir. Bugün eğer bir takvim ayında iki kez dolunay meydana geliyorsa ikincisi mavi ay olarak isimlendirilmektedir.
Mavi ay çok nadiren meydana gelir. Her yılda 12 dolunay vardır ve 11 gün artar. Bu durumu müslüman ülkeler ramazanın her sene yaklaşık 10 gün erken olmasından bilirler. Bu artan günler biriktiğinde bir yılda 13 dolunay gözlenir. Bu süre 32 aydır veya 2.72 yıldır. Amerikalıların kültüründe her dolunayın bir adı vardır ve bu isimlendirme dolunayın meydana geldiği zaman göre verilir. İşte bu fazladan meydana gelen 13'cü dolunaya da mavi ay denmektedir. Ay bir evresini 29.5306 günde bir tamalar, kullandığımız takvimde de bir ay yaklaşık bu süreye eşittir, bir veya iki gün artar. Doğal olarak Şubat ayı hariç çünkü Şubat, dolunay döneminden 1-2 gün fazla değil tersine 1-2 gün daha kısadır. O nedenle Şubat ayında mavi ay meydana gelmez. Bırakın mavi ayı bazan dolunay dahi meydana gelmez. Bazı yıllarda iki kez mavi ay meydana gelebilir, bu ise Şubat'da dolunay olmamasına bağlıdır. bu durum yüzyılda ancak 4-5 kez olabilir.
Ay'ın dolunay evresine girdiği an önemlidir. Doğal olarak yeryüzünde bölgeden bölgee değişir. İşte bugünlerde ABD'de mavi ay kavramı çok tartışılmaktadır çünkü Mayıs ayının sonunda meydana gelecek dolunay onlar için mavi aydır. Avrupa ise Mavi Ay'ını Haziran ayının sonunda meydana gelecek dolunayda yaşayacak. Çünkü 31 mayıs günü meydana gelecek dolunay onların yerel saatleri için Mayıs ayında olurken Avrupa'da yerel saat ile Haziran'ın ilk gününde meydana gelecek.
Bizim kültürümüzde dolunaydan ziyade yeniay kavramı vardır bu ise uzun yıllar Ay takvimi kullanmamızdan kaynaklanır. Dolunayı sadece romantik bir havada seyretmeye bayılırız. Mavi Ay dizisini bu kadar çok seven halkımız acaba 30 Haziran'da oluşacak Mavi Ay'a da ayrı bir sevgi besler mi bilinmez.
Ethem Derman
29/05/2007 tarihli Tübitak Uluslararası Gözlemevi haberleri
[eklenti yönetici tarafından silindi]
1985 yıllarından önce bizim televizyon kanallarında oynayan çok güzel bir dizi vardı. Dizinin orjinal adı 'asıl işinden farklı bir iş yapan' anlamına gelen argo 'Moonlighting' iken Türkiye'de 'Mavi Ay' veya ingilizce 'Blue Moon' olarak oynamıştı. Son zamanlarda Digitürk'üm Retromax kanalında tekrar gösteriliyordu. David rolündeki Bruce Willis ile Maddie rolündeki Cybill Shepard'ı tüm türk izleyicilerinin hayranlığını kazanmıştı. Biri serseri çoğu zaman sarhoş diğeri sarışın ve ciddi iki detektifi canlandıran bu ikili sürekli kavga ederlerdi. Halk arasında ilginçtir ki türkçe adı ile değil ingilizce adı ile daha çok tutunan bu dizideki dedektif bürosunun adı 'Bule Moon'du. Bizim kültürümüzde Mavi Ay kavramı yok, pek bilmeyiz ama gökbilimde böyle bir kavram var mı? Evet var ama bu daha çok Amerikalıların kültüründe var.
Önce gökbilimde ne zaman Mav Ay kavramını kullanıyıruz ona bakalım. Amerikan folklöründe eskiden bu yana dolunay evresindeki Ay'a farklı isimler verilmiştir. Bunlardan biri de 'Mavi Ay'dır. 1883 yılında Endonazya'da Krakatoa yanardağı patladığında, insanlar Ay hangi evrede olursa olsun Ay'ı hep mavi renkte görmüşlerdir. Bazı geceler ise Ay yeşil renkte gözüküyordu. Bu patlamayı bilim adamları 100 Megatonluk nükleer bombaya benzetmişlerdir. 600 km uzaklıktaki insanlar dahi top patlamasına benzer sesi duymuşlar ve yanardağdan çıkan çok miktarda toz Dünya atmosferine karışmış ve bu nedenle Ay mavi renge dönüşmüştür. 1 mikron boyutundaki tozlar kırmızı ışığı saçar ve diğer renkleri geçirir. İşte bu nedenle Ay'ın beyaz ışığı bu toz bulutlarından geçtiğinde genellikle mavi bazan da yeşil renge dönüşmüştür. Eflatun rengindeki Güneş ve gece parlayan bulutlar da yine bu sırada görülen ilginç görüntülerdir. Bu tozların etkinliği 4-5 yıl sürmüştür. Başka volkanik patlamalar da Ay'ın mavi renkte gözükmesine neden olmuştur. Örneğin 1983'de Meksika'da El Chichon, 1980'de St. Helen ve 1991'de Pinatuba yanardağ patlamaları sırasında da Ay'ın mavi renkte görüldüğü konusunda gözlemler var. Bu durum çoğu zaman büyük orman yangınlarında da ortaya çıkar.
Mavi Ay kavramı ABD'de yayınlanan çiftçi almanağında ilk kez 1829 yılında yer almış ve 1937 yılına kadar bu tanım uygulanmış. Bilindiği gibi 29 günde bir dolunay meydana gelir. Eğer üç ay süren bir mevsimde dördüncü bir dolunay meydana gelirse o mevsimdeki üçüncü dolunaya mavi ay denilmekteydi. Fakat son zamanlarda ABD takvimlerinde yer alan mavi ay kavramı değişmiştir. Bugün eğer bir takvim ayında iki kez dolunay meydana geliyorsa ikincisi mavi ay olarak isimlendirilmektedir.
Mavi ay çok nadiren meydana gelir. Her yılda 12 dolunay vardır ve 11 gün artar. Bu durumu müslüman ülkeler ramazanın her sene yaklaşık 10 gün erken olmasından bilirler. Bu artan günler biriktiğinde bir yılda 13 dolunay gözlenir. Bu süre 32 aydır veya 2.72 yıldır. Amerikalıların kültüründe her dolunayın bir adı vardır ve bu isimlendirme dolunayın meydana geldiği zaman göre verilir. İşte bu fazladan meydana gelen 13'cü dolunaya da mavi ay denmektedir. Ay bir evresini 29.5306 günde bir tamalar, kullandığımız takvimde de bir ay yaklaşık bu süreye eşittir, bir veya iki gün artar. Doğal olarak Şubat ayı hariç çünkü Şubat, dolunay döneminden 1-2 gün fazla değil tersine 1-2 gün daha kısadır. O nedenle Şubat ayında mavi ay meydana gelmez. Bırakın mavi ayı bazan dolunay dahi meydana gelmez. Bazı yıllarda iki kez mavi ay meydana gelebilir, bu ise Şubat'da dolunay olmamasına bağlıdır. bu durum yüzyılda ancak 4-5 kez olabilir.
Ay'ın dolunay evresine girdiği an önemlidir. Doğal olarak yeryüzünde bölgeden bölgee değişir. İşte bugünlerde ABD'de mavi ay kavramı çok tartışılmaktadır çünkü Mayıs ayının sonunda meydana gelecek dolunay onlar için mavi aydır. Avrupa ise Mavi Ay'ını Haziran ayının sonunda meydana gelecek dolunayda yaşayacak. Çünkü 31 mayıs günü meydana gelecek dolunay onların yerel saatleri için Mayıs ayında olurken Avrupa'da yerel saat ile Haziran'ın ilk gününde meydana gelecek.
Bizim kültürümüzde dolunaydan ziyade yeniay kavramı vardır bu ise uzun yıllar Ay takvimi kullanmamızdan kaynaklanır. Dolunayı sadece romantik bir havada seyretmeye bayılırız. Mavi Ay dizisini bu kadar çok seven halkımız acaba 30 Haziran'da oluşacak Mavi Ay'a da ayrı bir sevgi besler mi bilinmez.
Ethem Derman
29/05/2007 tarihli Tübitak Uluslararası Gözlemevi haberleri
[eklenti yönetici tarafından silindi]
