aykut03
Kullanıcı
Bilgisayar ve özellikle İnternet kullanımı istenilen bilgiye anında ulaşabilme,
bilgi paylaşımı gibi insan hayatını kolaylaştırma yönünde gelişirken, ölçüsüz
kullanımdan kaynaklanan birtakım sorunlarla da karşılaşılmaktadır.
Bilgisayar ve İnternetin bilinçsiz ve ölçüsüz
kullanımı, özellikle okul çağındaki gençlerin
psikolojik ve bedensel gelişimlerini, sosyal
ilişkilerini, eğitimdeki başarılarını olumsuz yönde
etkilerken, yetişkinlerin de akademik ve kişisel
gelişimlerine olumsuz etki yapmaktadır192. Bu
çerçevede ortaya çıkan “bağımlılık” kavramı
bilgisayar ve bilgisayar teknolojileri kullanımında
çeşitli şekillerde görülmektedir.
‘Bağımlının’ hayatında sanal dünya ile gerçek
dünya arasında çatışma başlamakta ve genelde
kazanan sanal dünya olmaktadır. Bu durum,
randevuların kaçırılması, düzensiz uyku, ders
başarısı ve iş performansında düşme, sosyal
aktivitelerde azalmaya sebep olmaktadır194.
İnternet bağımlılığı, günümüzde başta A.B.D.
olmak üzere birçok ülkede, İnternette gezinme
süresinin sürekli olarak artması ve İnternet
kullanımının kullanıcı tarafından kontrol altına
alınamaması şeklinde ifade edilmektedir195. İnternet bağımlılığının özünde, her
bağımlılık olgusunda olduğu gibi hobi olarak yapma veya keyif alma
Son yıllarda birçok psikolog, bilgisayar
bağımlılığının193 tedavi edilmesi gereken
hastalıklar listesine konması gerektiğini savunmaktadır. Bilgisayar bağımlısı olan
kişiler, bilgisayar karşısında zaman kavramını yitirmektedirler. Yemeği, uykuyu,
okulu, kısaca temel ihtiyaçlarını ve sorumluluklarını bile bilgisayar ile kendisi
arasında bir engel olarak görmektedirler.
‘Bağımlının’ hayatında sanal dünya ile gerçek
dünya arasında çatışma başlamakta ve genelde
kazanan sanal dünya olmaktadır. Bu durum,
randevuların kaçırılması, düzensiz uyku, ders
başarısı ve iş performansında düşme, sosyal
aktivitelerde azalmaya sebep olmaktadır194.
İnternet bağımlılığı, günümüzde başta A.B.D.
olmak üzere birçok ülkede, İnternette gezinme
süresinin sürekli olarak artması ve İnternet
kullanımının kullanıcı tarafından kontrol altına
alınamaması şeklinde ifade edilmektedir195. İnternet bağımlılığının özünde, her
bağımlılık olgusunda olduğu gibi hobi olarak yapma veya keyif alma bulunmaktadır.
Hastalığın ismi henüz çoğu İnternet kullanıcısı için bir şey ifade etmiyor olsa
da, konu üzerine yapılan araştırmalara bakıldığında “Acaba ben bir bağımlı
mıyım?” sorusu birçok kişinin aklına gelmektedir196.
İnternet bağımlılığı, ortaya atıldığı ilk zamanlarda fazla kabul görmemiştir.
Ancak, 1998 ve 1999’lardan sonra özellikle ABD ve İngiltere'de İnternet'in
insanların çevreleriyle ilişkilerinde sorunlar yaşamasına sebebiyet verdiği kabul
görmeye başlamıştır197.
Son yıllarda İnternet bağımlılığı konusunda yapılan birçok araştırma, İnternet
kullanıcılarının % 29'u ila % 50'sinin İnternet bağımlısı olduğunu ortaya
koymaktadır. Bu oranlar, deneklerin yaşadıkları ülke ve toplumsal statülerine göre
değişim göstermektedir.
Kişi gerçek hayatta işlerini yapma, çevresiyle ilgilenme yerine İnternette zaman
geçirmeyi tercih ediyor, saatlerce bilgisayar başında kalıyor, bu halinden
vazgeçmek istese de vazgeçemiyor ya da ilgisi artarak devam ediyorsa; başka bir
ifadeyle; İnternete ilgisinden dolayı işi, evi ve gerçek dünyayla olan ilişkileri
aksıyorsa, o kişi için İnternet bağımlılığı hastalığından söz edilebilir198.
A. BAĞIMLILIK TÜRLERİ
Araştırmalara göre199, İnternet bağımlılığının aşamaları ve çeşitleri
bulunmaktadır:
1. Aşırı Bilgi Yüklenmesi Bağımlılığı
İnternette site site dolaşarak sürekli sörf yapmak başta olmak üzere, e-posta ve
haber gruplarına üyelik, bilgi bankalarını sık sık ziyaret etmek.
2. Sanal İlişki Bağımlılığı
İnternette vakit geçirmek için sohbet odalarını, sohbet programlarını, forumları,
tartışma gruplarını sıklıkla kullanma, kişinin kendini bu ortamlarda olduğundan
farklı tanıtması.
3. Net Zorlayıcılar Bağımlılığı
İnternette sörf yaparken kumar, alışveriş, açık artırma gibi kişiyi bir şeyler
yapmaya zorlayan linkleri reddedememe.
4. Bilgisayar Bağımlılığı
Genellikle çok fazla oyun oynamakla başlayıp, programcılık, yazılım geliştirme,
İnternet sitesi yapma gibi aşamalı olarak bilgisayarla daha karmaşık işler yapmaya
başlama,
5. Çevrimiçi (Online) Proje Bağımlılığı
İnternetin fırsatlar ortamı olduğunu düşünerek günlerce İnternette proje
üretmeye, bir santranç oyunu gibi olası felaket ya da başarı senaryoları üretmeye
başlama,
6. Ar-Ge Bağımlılığı
Bir konu hakkında bilgi istendiğinde kendisine sorulmadan cevaplamaya
çalışma, çevresinde çevrimiçi (online) kütüphane olarak tanınma.
7. Araklamacı İnternet Bağımlılığı
İnternet’te ilginç ne görürse alma, telif hakkı satırlarını özenle silip kendi
sitelerine-projelerine koyma, ileri aşamalarda çok beğendiği siteyi olduğu gibi bile
aşırabilme.
8. Kırıcılık (Hacker) Bağımlılığı
Gözlerine kestirdikleri sitelerin sunucularını çökertip, siteye imzalarını atmayı
da ihmal etmeden kaçma.
9. Alan Adı Bağımlılığı
Birgün birilerinin kendilerine gelip, elindeki alan adına (domain name) 1 milyon
dolar vereceğini hayal ederek, ilginç isimli alan adını hemen kendi adına
kaydetmeye çabalama.
10. İnternet Sohbetleri Bağımlılığı (Chatkolizm)
İnternet ortamında yapılan sohbetlerin günlük iletişimin yerini alması, zamanın
büyük çoğunluğunun bu sohbetlerle geçirilmesi, günlük yaşamdaki sosyal
ilişkilerin ve arkadaşlıkların yerini sanal ortamda kurduğu arkadaşlıkların alması,
günlük yaşamdaki sorumlulukların ve görevlerin sohbet uğruna ertelenmesi.
11. Bilgisayar Oyunları Bağımlılığı
Sürekli olarak bilgisayar oyunlarıyla meşgul olma, bilgisayar oyunlarında
tanınan sanal kişiliklerin, olayların, davranışların ve karakterlerin kendi kişiliği ve
karakteriyle özdeşleştirme şeklinde kendini gösteren bir bağımlılık türüdür.
İNTERNET BAĞIMLILIĞININ BELİRTİLERİ
İnternet bağımlılığı konusunda çalışmaları bulunan psikolog Kimberly Young,
12 aylık zamanda aşağıdakilerden dördünü veya daha fazlasını taşıyanları,
bağımlı İnternet kullanıcıları olarak sınıflandırmaktadır. Bu ölçütler200;
• İnternette çok fazla zaman harcadığını hissetme,
• Doyuma ulaşmak için İnterneti daha fazla süre kullanma ihtiyacı duyma,
• İnternet kullanımını kontrol edememe,
• İnternet kullanımına son verdiğinde veya kesmeye
çalıştığında kendini rahatsız ve sinirli hissetme,
• İnterneti, sorunlardan kaçmak veya karamsar ruh
halinden kurtulmak için kullanma,
• İnternet kullanımının derecesini gizli tutmak için
aileye veya arkadaşlara yalan söyleme,
• İnternet yüzünden tehlikeye atılmak veya önemli
bir ilişkiyi, işi, eğitim veya kariyerle ilgili bir fırsatı riske atma,
• Erişim ücretlerine aşırı miktarlarda para harcanmasına rağmen kullanmaya
devam etme,
• İnternete bağlanmadığında içe çekilme, depresyon ve sıkıntı seviyesinde
artış,
• Tasarladığından daha fazla süre İnternet kullanmadır.
A.B.D’de kurulu İnternet Bağımlılık Merkezi (Center for Online Addiction),
İnternet başında saatlerce kalanları İnternet bağımlılığı konusunda uyarmaktadır.
Bu merkeze göre; İnternet bağımlılığını gösteren sekiz işaret bulunmakta ve
aşağıdaki soruların çoğuna evet cevabı veren İnternet kullanıcısı bir bağımlı
olarak nitelendirilmektedir. Bu sorular şunlardır201:
• Sürekli İnterneti, daha önceki bağlantınızı ya da bir sonraki bağlantınızı
düşünüyor musunuz?
• Her geçen gün İnterneti daha uzun süre kullanma ihtiyacı duyuyor
musunuz?
Üst üste birkaç kez İnterneti kullanma sürenizi kontrol etmeyi ya da
azaltmayı deneyip başarısız oldunuz mu?
• İnternet kullanımını azaltmaya çalışırken sinirlilik, depresyon gibi
durumlarla karşılaştınız mı?
• İnternette her zaman düşündüğünüzden daha uzun süre kalıyor musunuz?
• İnternet yüzünden önemli bir ilişkinizi ya da işinizi kaybetme noktasına
geldiniz mi?
• Yakınlarınızdan birine, İnternette kalma sürenizle ilgili yalan söylediğiniz
oldu mu?
• İnterneti problemlerden, suçluluk duygusundan, endişelerden ya da
depresyondan kaçmak için bir araç olarak görüyor musunuz?
C. İNTERNET BAĞIMLILIĞINDAN KORUNMA
İnternet bağımlılığından korunmak amacıyla aşağıdaki tedbirler alınmalıdır.
• İnternet, günlük işlerden (ev ödevi yapma, televizyon izleme, parka gitme,
oyun oynama gibi) herhangi birisi gibi algılanmalıdır. Yani başlangıcı ve
sonu zaman olarak belli olmalı, diğer işlere ayrılan zaman kadar zaman
ayrılmalı ve bunun dışına çıkılmamalıdır.
• Ders çalışmak, ev ödevi hazırlamak veya araştırma yapmak gibi faaliyetler
İnternet ortamında ve her gün yapılıyorsa, bilgisayar karşısında geçirilen
süreler uzun olmamalı ve onar dakikalık veya onbeşer dakikalık dinlenme
araları verilmelidir. Bu bedeni ve zihni dinlendirir.
• Tatiller veya izinler bilgisayardan ve İnternetten uzak kalmak, bilgisayar ve
İnternet tutkusunu dizginlemek için iyi bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.
• Birey, bilgisayar ve İnternet tutkusunu dizginleyemiyor ve ekran
karşısından uzaklaşamıyorsa, bu konuda kendisine, hedef olarak uzak
kalabileceği zaman dilimleri (bir gün, üç gün, bir hafta gibi) belirlemeli ve bu
hedeflere ulaşmaya çalışmalıdır.
• İnternet sohbeti yerine, tanıdık ve bildik kişilerle yüz yüze gerçek sohbetler
tercih edilmelidir. İnternet sohbeti yapılacaksa, yine bireyin yüz yüze
görüştüğü, tanıdık ve bildik kişilerle yapılmalıdır.
• İnternet sohbeti arzusu, İnternette gezinme (sörf) arzusu ve benzeri
istekler sürekli ertelenmeli ve birey kendini başka uğraşlara (sinemaya gitme, kitap okuma gibi) yönlendirmelidir.
Bütün bu tedbirleri almasına rağmen, birey İnternet ve bilgisayar tutkusunu
dizginleyemiyorsa mutlaka bir psikoloğa yönlendirilmelidir.
bilgi paylaşımı gibi insan hayatını kolaylaştırma yönünde gelişirken, ölçüsüz
kullanımdan kaynaklanan birtakım sorunlarla da karşılaşılmaktadır.
Bilgisayar ve İnternetin bilinçsiz ve ölçüsüz
kullanımı, özellikle okul çağındaki gençlerin
psikolojik ve bedensel gelişimlerini, sosyal
ilişkilerini, eğitimdeki başarılarını olumsuz yönde
etkilerken, yetişkinlerin de akademik ve kişisel
gelişimlerine olumsuz etki yapmaktadır192. Bu
çerçevede ortaya çıkan “bağımlılık” kavramı
bilgisayar ve bilgisayar teknolojileri kullanımında
çeşitli şekillerde görülmektedir.
‘Bağımlının’ hayatında sanal dünya ile gerçek
dünya arasında çatışma başlamakta ve genelde
kazanan sanal dünya olmaktadır. Bu durum,
randevuların kaçırılması, düzensiz uyku, ders
başarısı ve iş performansında düşme, sosyal
aktivitelerde azalmaya sebep olmaktadır194.
İnternet bağımlılığı, günümüzde başta A.B.D.
olmak üzere birçok ülkede, İnternette gezinme
süresinin sürekli olarak artması ve İnternet
kullanımının kullanıcı tarafından kontrol altına
alınamaması şeklinde ifade edilmektedir195. İnternet bağımlılığının özünde, her
bağımlılık olgusunda olduğu gibi hobi olarak yapma veya keyif alma
Son yıllarda birçok psikolog, bilgisayar
bağımlılığının193 tedavi edilmesi gereken
hastalıklar listesine konması gerektiğini savunmaktadır. Bilgisayar bağımlısı olan
kişiler, bilgisayar karşısında zaman kavramını yitirmektedirler. Yemeği, uykuyu,
okulu, kısaca temel ihtiyaçlarını ve sorumluluklarını bile bilgisayar ile kendisi
arasında bir engel olarak görmektedirler.
‘Bağımlının’ hayatında sanal dünya ile gerçek
dünya arasında çatışma başlamakta ve genelde
kazanan sanal dünya olmaktadır. Bu durum,
randevuların kaçırılması, düzensiz uyku, ders
başarısı ve iş performansında düşme, sosyal
aktivitelerde azalmaya sebep olmaktadır194.
İnternet bağımlılığı, günümüzde başta A.B.D.
olmak üzere birçok ülkede, İnternette gezinme
süresinin sürekli olarak artması ve İnternet
kullanımının kullanıcı tarafından kontrol altına
alınamaması şeklinde ifade edilmektedir195. İnternet bağımlılığının özünde, her
bağımlılık olgusunda olduğu gibi hobi olarak yapma veya keyif alma bulunmaktadır.
Hastalığın ismi henüz çoğu İnternet kullanıcısı için bir şey ifade etmiyor olsa
da, konu üzerine yapılan araştırmalara bakıldığında “Acaba ben bir bağımlı
mıyım?” sorusu birçok kişinin aklına gelmektedir196.
İnternet bağımlılığı, ortaya atıldığı ilk zamanlarda fazla kabul görmemiştir.
Ancak, 1998 ve 1999’lardan sonra özellikle ABD ve İngiltere'de İnternet'in
insanların çevreleriyle ilişkilerinde sorunlar yaşamasına sebebiyet verdiği kabul
görmeye başlamıştır197.
Son yıllarda İnternet bağımlılığı konusunda yapılan birçok araştırma, İnternet
kullanıcılarının % 29'u ila % 50'sinin İnternet bağımlısı olduğunu ortaya
koymaktadır. Bu oranlar, deneklerin yaşadıkları ülke ve toplumsal statülerine göre
değişim göstermektedir.
Kişi gerçek hayatta işlerini yapma, çevresiyle ilgilenme yerine İnternette zaman
geçirmeyi tercih ediyor, saatlerce bilgisayar başında kalıyor, bu halinden
vazgeçmek istese de vazgeçemiyor ya da ilgisi artarak devam ediyorsa; başka bir
ifadeyle; İnternete ilgisinden dolayı işi, evi ve gerçek dünyayla olan ilişkileri
aksıyorsa, o kişi için İnternet bağımlılığı hastalığından söz edilebilir198.
A. BAĞIMLILIK TÜRLERİ
Araştırmalara göre199, İnternet bağımlılığının aşamaları ve çeşitleri
bulunmaktadır:
1. Aşırı Bilgi Yüklenmesi Bağımlılığı
İnternette site site dolaşarak sürekli sörf yapmak başta olmak üzere, e-posta ve
haber gruplarına üyelik, bilgi bankalarını sık sık ziyaret etmek.
2. Sanal İlişki Bağımlılığı
İnternette vakit geçirmek için sohbet odalarını, sohbet programlarını, forumları,
tartışma gruplarını sıklıkla kullanma, kişinin kendini bu ortamlarda olduğundan
farklı tanıtması.
3. Net Zorlayıcılar Bağımlılığı
İnternette sörf yaparken kumar, alışveriş, açık artırma gibi kişiyi bir şeyler
yapmaya zorlayan linkleri reddedememe.
4. Bilgisayar Bağımlılığı
Genellikle çok fazla oyun oynamakla başlayıp, programcılık, yazılım geliştirme,
İnternet sitesi yapma gibi aşamalı olarak bilgisayarla daha karmaşık işler yapmaya
başlama,
5. Çevrimiçi (Online) Proje Bağımlılığı
İnternetin fırsatlar ortamı olduğunu düşünerek günlerce İnternette proje
üretmeye, bir santranç oyunu gibi olası felaket ya da başarı senaryoları üretmeye
başlama,
6. Ar-Ge Bağımlılığı
Bir konu hakkında bilgi istendiğinde kendisine sorulmadan cevaplamaya
çalışma, çevresinde çevrimiçi (online) kütüphane olarak tanınma.
7. Araklamacı İnternet Bağımlılığı
İnternet’te ilginç ne görürse alma, telif hakkı satırlarını özenle silip kendi
sitelerine-projelerine koyma, ileri aşamalarda çok beğendiği siteyi olduğu gibi bile
aşırabilme.
8. Kırıcılık (Hacker) Bağımlılığı
Gözlerine kestirdikleri sitelerin sunucularını çökertip, siteye imzalarını atmayı
da ihmal etmeden kaçma.
9. Alan Adı Bağımlılığı
Birgün birilerinin kendilerine gelip, elindeki alan adına (domain name) 1 milyon
dolar vereceğini hayal ederek, ilginç isimli alan adını hemen kendi adına
kaydetmeye çabalama.
10. İnternet Sohbetleri Bağımlılığı (Chatkolizm)
İnternet ortamında yapılan sohbetlerin günlük iletişimin yerini alması, zamanın
büyük çoğunluğunun bu sohbetlerle geçirilmesi, günlük yaşamdaki sosyal
ilişkilerin ve arkadaşlıkların yerini sanal ortamda kurduğu arkadaşlıkların alması,
günlük yaşamdaki sorumlulukların ve görevlerin sohbet uğruna ertelenmesi.
11. Bilgisayar Oyunları Bağımlılığı
Sürekli olarak bilgisayar oyunlarıyla meşgul olma, bilgisayar oyunlarında
tanınan sanal kişiliklerin, olayların, davranışların ve karakterlerin kendi kişiliği ve
karakteriyle özdeşleştirme şeklinde kendini gösteren bir bağımlılık türüdür.
İNTERNET BAĞIMLILIĞININ BELİRTİLERİ
İnternet bağımlılığı konusunda çalışmaları bulunan psikolog Kimberly Young,
12 aylık zamanda aşağıdakilerden dördünü veya daha fazlasını taşıyanları,
bağımlı İnternet kullanıcıları olarak sınıflandırmaktadır. Bu ölçütler200;
• İnternette çok fazla zaman harcadığını hissetme,
• Doyuma ulaşmak için İnterneti daha fazla süre kullanma ihtiyacı duyma,
• İnternet kullanımını kontrol edememe,
• İnternet kullanımına son verdiğinde veya kesmeye
çalıştığında kendini rahatsız ve sinirli hissetme,
• İnterneti, sorunlardan kaçmak veya karamsar ruh
halinden kurtulmak için kullanma,
• İnternet kullanımının derecesini gizli tutmak için
aileye veya arkadaşlara yalan söyleme,
• İnternet yüzünden tehlikeye atılmak veya önemli
bir ilişkiyi, işi, eğitim veya kariyerle ilgili bir fırsatı riske atma,
• Erişim ücretlerine aşırı miktarlarda para harcanmasına rağmen kullanmaya
devam etme,
• İnternete bağlanmadığında içe çekilme, depresyon ve sıkıntı seviyesinde
artış,
• Tasarladığından daha fazla süre İnternet kullanmadır.
A.B.D’de kurulu İnternet Bağımlılık Merkezi (Center for Online Addiction),
İnternet başında saatlerce kalanları İnternet bağımlılığı konusunda uyarmaktadır.
Bu merkeze göre; İnternet bağımlılığını gösteren sekiz işaret bulunmakta ve
aşağıdaki soruların çoğuna evet cevabı veren İnternet kullanıcısı bir bağımlı
olarak nitelendirilmektedir. Bu sorular şunlardır201:
• Sürekli İnterneti, daha önceki bağlantınızı ya da bir sonraki bağlantınızı
düşünüyor musunuz?
• Her geçen gün İnterneti daha uzun süre kullanma ihtiyacı duyuyor
musunuz?
Üst üste birkaç kez İnterneti kullanma sürenizi kontrol etmeyi ya da
azaltmayı deneyip başarısız oldunuz mu?
• İnternet kullanımını azaltmaya çalışırken sinirlilik, depresyon gibi
durumlarla karşılaştınız mı?
• İnternette her zaman düşündüğünüzden daha uzun süre kalıyor musunuz?
• İnternet yüzünden önemli bir ilişkinizi ya da işinizi kaybetme noktasına
geldiniz mi?
• Yakınlarınızdan birine, İnternette kalma sürenizle ilgili yalan söylediğiniz
oldu mu?
• İnterneti problemlerden, suçluluk duygusundan, endişelerden ya da
depresyondan kaçmak için bir araç olarak görüyor musunuz?
C. İNTERNET BAĞIMLILIĞINDAN KORUNMA
İnternet bağımlılığından korunmak amacıyla aşağıdaki tedbirler alınmalıdır.
• İnternet, günlük işlerden (ev ödevi yapma, televizyon izleme, parka gitme,
oyun oynama gibi) herhangi birisi gibi algılanmalıdır. Yani başlangıcı ve
sonu zaman olarak belli olmalı, diğer işlere ayrılan zaman kadar zaman
ayrılmalı ve bunun dışına çıkılmamalıdır.
• Ders çalışmak, ev ödevi hazırlamak veya araştırma yapmak gibi faaliyetler
İnternet ortamında ve her gün yapılıyorsa, bilgisayar karşısında geçirilen
süreler uzun olmamalı ve onar dakikalık veya onbeşer dakikalık dinlenme
araları verilmelidir. Bu bedeni ve zihni dinlendirir.
• Tatiller veya izinler bilgisayardan ve İnternetten uzak kalmak, bilgisayar ve
İnternet tutkusunu dizginlemek için iyi bir fırsat olarak değerlendirilmelidir.
• Birey, bilgisayar ve İnternet tutkusunu dizginleyemiyor ve ekran
karşısından uzaklaşamıyorsa, bu konuda kendisine, hedef olarak uzak
kalabileceği zaman dilimleri (bir gün, üç gün, bir hafta gibi) belirlemeli ve bu
hedeflere ulaşmaya çalışmalıdır.
• İnternet sohbeti yerine, tanıdık ve bildik kişilerle yüz yüze gerçek sohbetler
tercih edilmelidir. İnternet sohbeti yapılacaksa, yine bireyin yüz yüze
görüştüğü, tanıdık ve bildik kişilerle yapılmalıdır.
• İnternet sohbeti arzusu, İnternette gezinme (sörf) arzusu ve benzeri
istekler sürekli ertelenmeli ve birey kendini başka uğraşlara (sinemaya gitme, kitap okuma gibi) yönlendirmelidir.
Bütün bu tedbirleri almasına rağmen, birey İnternet ve bilgisayar tutkusunu
dizginleyemiyorsa mutlaka bir psikoloğa yönlendirilmelidir.
)