Codex
Özgür Şahin
Site Kurucusu
Aldığım maillerden çıkardığım bir sonuç var; Çok fazla kişi ‘Hayır’ diyememekten şikayetçi. Hangi zamanlarda ‘Hayır’ demeliyiz? Bu sadece bize yapılan tekliflere ‘Hayır’ demek anlamına gelmiyor. Bize yapılan bir haksızlığa da ‘Hayır’ demeliyiz. Bize yapılan haksızlıklar karşısında çoğumuz "Aman boş ver bir dahaki sefere söylerim. Bir kereden bir şey çıkmaz" deriz. Ama içimiz bir kere burulmuştur. İkinci ve üçüncüye de aynı davranışı uygularsak karşı tarafı bundan caydırmak zor olur. Ayrıca bir kişi olsa iyi, birçok kişi aynı davranışı bize yapar. Onun için bir davranışa karşı gelmemiz gerekiyorsa ilk seferinde karşı gelmeliyiz. Bir Romanya atasözü şöyle diyor; BİRİ SİZİ BİR KERE ALDATIRSA SUÇ ONUNDUR, İKİ KEZ ALDATIRSA SUÇ SİZİNDİR.
Amerika’da New York polisi, önce küçük suçların peşine düşmüş. Metroya bilet almadan binenleri, apartman girişlerini tuvalet olarak kullananları, kamu malına zarar verenleri, hatta içki şişelerini yola atanları bile yakalayıp haklarında işlem yapmış. Polis bu kararlılığıyla "Küçük müçük, bizim için hiç fark etmez; bu sokağın, metro istasyonunun veya mahallenin suç üreten bir bölge olmasına izin vermeyeceğiz." demiş. 'Kırık Cam Teorisi' ABD'li suç psikologu Philip Zimbardo'nun 1969'da yaptığı bir deneyden ilham alarak geliştirilmiş. ‘Kırık Cam Teorisi’ ise şöyle;
Bir sokağın suç bölgesine dönüşme süreci önce tek bir pencere camının kırılmasıyla başlıyormuş. Çevreden tepki gelmez ve cam hemen tamir edilmezse, oradan geçenler o bölgede düzeni sağlayan bir otorite olmadığını düşünüyor, diğer camları da kırıyormuş. Ardından daha büyük suçlar geliyor; bir süre sonra o sokak, polisin giremediği bir mahalleye dönüşüyormuş.
Zimbardo, suç oranının yüksek olduğu, yoksul Bronx ve daha yüksek yaşam standardına sahip Palo Alto bölgelerine birer 1959 model Oldsmobile bırakmış. Araçların plakası yok, kaputları aralıkmış. Ve olup bitenleri gizli kamerayla izlemiş. Bronx'taki otomobil üç gün içinde baştan aşağıya yağmalanmış. Diğerine ise bir hafta boyunca kimse dokunmamış. Ardından Zimbardo ile iki öğrencisi 'sağ kalan' otomobilin yanına gidip çekiçle kelebek camını kırmış. Daha ilk darbe indirilmiş ki çevredeki insanlar (zengin beyazlar) da olaya dahil olmuşlar. Birkaç dakika sonra o otomobil de kullanılmaz hale gelmiş.
"Demek ki" diyor Zimbardo, "ilk camın kırılmasına ya da çevreyi kirleten ilk duvar yazısına izin vermemek gerek. Aksi halde kötü gidişatı engelleyemeyiz. “
Yukarıda belirttiği gibi ben de ‘Hayır’ demeyi böyle öğrendim. Eğer karşı olduğum bir davranış veya fikir varsa, ilk seferinde ‘Hayır’ dedim. Farklı düşüncelere saygı duyduğumuz zaman hiç sorun kalmıyor. Ama bu noktada farklı düşünceleri ortaya koyarken, cümlelerimizi özenle seçmeli ve ses tonumuzu çok yumuşak tutmalıyız. Yoksa çevremizde kavgacı ve her şeye ‘Hayır’ diyen biri olarak anılırız.
